Telafi Çalışması Nedir? Günde En Fazla Kaç Saat Uygulanabilir?

Telafi çalışması nedir? sorusu, iş hayatında hem çalışanlar hem de işverenler tarafından sıkça merak edilmektedir. Telafi çalışması, işverenin önceden çalışılmayan süreleri telafi etmek amacıyla işçiye sonradan yaptırdığı çalışmadır. Başka bir deyişle, zorunlu nedenlerle işin durması, tatiller veya işçinin talebiyle verilen izinler nedeniyle eksik kalan çalışma saatlerinin daha sonra tamamlanmasıdır. Bu uygulama, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 64. maddesi kapsamında düzenlenmiştir. Yani telafi çalışması, yasal bir dayanağa sahiptir ve belirli kurallar çerçevesinde yapılmalıdır.

İş kanunu telafi çalışması uygulaması, özellikle pandemi sürecinde yani Covid-19 telafi çalışması döneminde sıkça gündeme gelmiştir. Çalışma hayatının olağan akışında aksaklık yaşandığında işverenin, işçiye ek mesai yaptırarak değil, telafi çalışması yoluyla açığı kapatması sağlanır. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, telafi çalışmasının fazla mesai sayılamayacağıdır.

Telafi çalışması kavramını daha iyi anlamak için “fazla mesai vs telafi çalışması” ayrımını netleştirmek gerekir. Fazla mesai, işçinin normal haftalık 45 saati aşan sürelerde çalıştırılmasıdır ve ücret karşılığı yapılır. Oysa telafi çalışması, önceden çalışılmayan saatlerin sonradan kapatılmasıdır ve ek ücret doğurmaz. İşçi bu çalışmayı yerine getirirken günlük sınır olan 3 saati ve haftalık toplam 45 saati aşmamalıdır. Bu sınırlamalar, iş sağlığı ve güvenliğinin korunması için konulmuştur.

Öte yandan telafi çalışması sadece işverenin keyfi isteğiyle değil, kanunun izin verdiği durumlarda uygulanabilir. Örneğin; işyerinde zorunlu nedenlerle üretimin durması, hava koşulları, resmi tatiller veya işçinin kendi talebiyle aldığı izinler telafi çalışmasının sebebi olabilir. Dolayısıyla, telafi çalışması nedir sorusunun cevabı; işçinin boş geçen zamanlarını sonradan tamamlamasıdır ve bu uygulama hem işçi hem işveren için yasal bir güvencedir.

Telafi Çalışmasının Kanuni Dayanağı

İş kanunu 64. madde, telafi çalışmasının hukuki temelini oluşturur. Bu maddeye göre işveren, zorunlu nedenlerle çalışılamayan günleri veya işçiye verilen ücretsiz izinleri daha sonra telafi ettirebilir. Ancak telafi çalışmasının süresi, şekli ve hangi koşullarda yapılacağı net kurallarla belirlenmiştir.

Örneğin; doğal afet, salgın hastalık, işin geçici olarak durması veya işçinin talebiyle verilen izinler sonrasında işverenin işçiye telafi çalışması yaptırma hakkı vardır. Bu hak, işçinin mağduriyetini engellemek ve işlerin düzenini sağlamak amacıyla tanımlanmıştır.

İş kanunu telafi çalışması düzenlemesi, işverenin tek taraflı olarak uygulayabileceği ancak mutlaka işçiye önceden bildirmek zorunda olduğu bir süreçtir. Kanuna göre işveren, işçiye telafi çalışması yaptırmadan önce hangi günlerde ve saatlerde bu çalışmanın yapılacağını açıkça belirtmeli ve işçiye duyurmalıdır. Böylece hem işçinin hakları korunur hem de işverenin planlı bir şekilde iş gücü yönetimi yapması sağlanır.

Burada dikkat edilmesi gereken noktalardan biri de telafi izni kavramıdır. İşçi, kendi talebiyle aldığı izinleri daha sonra telafi çalışması ile kapatabilir. Bu durum, yıllık izin veya mazeret izni gibi izin türlerinden farklıdır. Telafi çalışması, işçinin ücretinde bir kesinti yapılmadan, yalnızca eksik kalan sürenin tamamlanması esasına dayanır. Bu nedenle işçi, telafi çalışmasını yerine getirirken ek ücret alamaz; çünkü bu uygulama fazla mesai değildir.

Telafi çalışması süresi bakımından da kanunda sınırlar çizilmiştir. Günlük 3 saati aşmamak, haftalık 45 saati geçmemek ve toplamda 4 ay içerisinde tamamlanmak zorundadır. İşveren bu kurallara uymazsa, telafi çalışması fazla mesai olarak sayılır ve yasal yaptırımlarla karşılaşabilir. Dolayısıyla iş kanunu 64. madde, hem işçi hem işveren açısından bağlayıcı ve güvence sağlayıcı bir düzenlemedir.

Telafi Çalışması Hangi Durumlarda Yapılabilir?

Telafi çalışması yalnızca belirli koşullarda uygulanabilir. İşveren keyfi olarak her durumda telafi çalışması yaptıramaz. Aşağıdaki durumlar telafi çalışması yapılabilen en yaygın örneklerdir:

• Zorunlu nedenlerle işin durması: Elektrik kesintisi, doğal afet veya üretimi engelleyen beklenmedik durumlar.
• Ulusal bayram veya genel tatiller: Çalışılamayan resmi tatillerin ardından işin düzenini sağlamak için telafi yapılabilir.
• İşçinin talebi üzerine verilen izinler: İşçinin özel sebeplerle izin talep etmesi durumunda, bu süreler telafi çalışması ile tamamlanabilir.
• Covid-19 telafi çalışması: Pandemi döneminde sıkça gündeme gelen, olağanüstü koşullarda iş sürelerinin yeniden düzenlenmesi.

Görüldüğü gibi, telafi çalışması olağan dışı koşullara çözüm getiren esnek bir uygulamadır. Ancak işverenin, bu çalışmaları yasalar çerçevesinde düzenlemesi zorunludur.

Bununla birlikte, iş kanunu telafi çalışması kurallarını belirlemiştir. Örneğin, işveren kendi isteğiyle normal günlerde işçiyi ekstra çalıştırıp bunu telafi olarak gösteremez. Bu tür bir uygulama kanuna aykırıdır ve fazla mesai sayılır. Telafi çalışması yalnızca önceden çalışılamayan zamanların karşılığı olabilir. İşçiye önceden bildirim yapılması şarttır ve çalışma saatleri günlük sınırları aşamaz.

Özellikle Covid-19 telafi çalışması sürecinde, işyerlerinin geçici kapanması veya kısıtlamalar nedeniyle çalışılamayan günler için telafi düzenlemesi sıkça uygulanmıştır. Bu örnek, telafi çalışmasının olağanüstü durumlarda ne kadar işlevsel olduğunu göstermektedir. Aynı şekilde, sel, deprem gibi doğal afetler veya olağanüstü hal durumları da telafi çalışmasına gerekçe olabilir. Kısacası telafi çalışması, hem işverenin üretim kayıplarını telafi etmesine hem de işçinin gelir kaybı yaşamadan işini sürdürmesine yardımcı olur.

Telafi Çalışması Süresi Kaç Gündür, Kaç Aya Uzatıldı?

Telafi çalışması süresi konusunda geçmişten bugüne bazı değişiklikler olmuştur. Eski düzenlemeye göre, işveren telafi çalışmasını 2 ay içinde tamamlamak zorundaydı. Ancak 2020 yılında yapılan düzenlemeyle birlikte bu süre 4 aya çıkarıldı. Dolayısıyla artık işverenin elinde daha geniş bir zaman dilimi bulunmaktadır. Bu düzenleme özellikle pandemi döneminde işlerin aksaması nedeniyle çalışan ve işveren lehine bir kolaylık sağlamıştır.

Bugün itibariyle işveren, telafi çalışmasını 4 ay içinde yaptırmak zorundadır. Bu süre içerisinde yapılmayan telafi çalışmaları geçerliliğini yitirir ve daha sonra işçiye yaptırılması halinde fazla mesai sayılır. Bu da işveren açısından ek maliyet ve cezai yaptırımlar doğurur. Özetle, telafi çalışması kaç ay sorusunun güncel yanıtı: 4 aydır.

Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, işverenin telafi çalışmasını bu 4 aylık süreye eşit şekilde yaymasıdır. Yani işçi bir anda yoğun saatlerce çalıştırılamaz. Kanun, hem iş sağlığı hem de iş güvencesi için günlük ve haftalık sınırları koruma altına almıştır. Bu nedenle işveren, işçiyi yasal sürelerin ötesinde zorlayamaz. Telafi çalışması süresi sınırları aşıldığında, yapılan çalışma fazla mesai sayılır ve işçiye ek ücret ödenmesi gerekir. Böylece hem çalışan hem işveren için dengeli bir uygulama sağlanmış olur.

Telafi Çalışması Günde En Fazla Kaç Saat Yapılabilir?

Telafi çalışmasının en çok merak edilen yönlerinden biri de günlük çalışma saatleridir. İş kanunu, işçilerin sağlığını ve iş güvenliğini korumak için günlük ve haftalık sınırlamalar getirmiştir. Aşağıdaki tablo bu kuralları özetlemektedir:

Bu kurallardan da görüldüğü üzere, telafi çalışması günde kaç saat yapılabilir sorusunun cevabı: maksimum 3 saattir. Bu süre, fazla mesai olarak değerlendirilmez.

Buradaki sınır, işçilerin aşırı yorgunluk yaşamaması ve iş sağlığı güvenliğinin korunması için getirilmiştir. Örneğin, normal mesaisi 8 saat olan bir çalışan, telafi kapsamında en fazla 3 saat ek çalışma yapabilir. Yani toplamda günlük 11 saat sınırını geçmek mümkün değildir. Bu uygulama, iş kanunu telafi çalışması maddesi ile güvence altına alınmıştır.

Ayrıca telafi çalışması süresi haftalık 45 saati aşamaz. Eğer işveren bu sınırları ihlal ederse, yapılan çalışmalar artık telafi değil, fazla mesai sayılır. Bu durumda işçiye fazla mesai ücreti ödenmesi gerekir. İşte bu yüzden “fazla mesai vs telafi çalışması” ayrımı kritik öneme sahiptir. Telafi çalışması ek ücret gerektirmezken, fazla mesai mutlaka ücretlendirilir. Dolayısıyla işverenlerin telafi çalışmalarını planlarken hem günlük 3 saat kuralına hem de haftalık 45 saat sınırına dikkat etmesi gerekir.

Telafi Çalışması İçin İşçinin Onayı Gerekir mi?

Birçok çalışan, telafi çalışmasının uygulanması için onaylarının gerekip gerekmediğini merak eder. İş kanunu telafi çalışması açısından işverenin işçiden yazılı onay alma zorunluluğu yoktur. Yani işveren tek taraflı olarak telafi çalışmasını uygulayabilir. Ancak bu noktada dikkat edilmesi gereken önemli bir kural vardır: işçiye önceden bildirim yapılması şarttır.

İşveren, telafi çalışmasının zamanı, süresi ve hangi günlerde uygulanacağı konusunda işçiyi bilgilendirmeli, yazılı veya sözlü tebliğ yapmalıdır. Bu sayede işçi, planlamasını yapabilir ve çalışma düzenini buna göre organize edebilir.

Burada “işçinin onayıyla telafi çalışması” ifadesi kafa karışıklığı yaratabilmektedir. Kanunen işverenin işçiden yazılı izin alması gerekmez, ancak uygulamada işçi ile işverenin iletişim kurması süreci daha sağlıklı hale getirir. Özellikle uzun süreli ücretsiz izinlerin ardından telafi çalışması yapılacaksa, işçiye makul bir süre önceden haber verilmesi gerekir. İş kanunu 64. madde bu noktada işçiye korunma mekanizması sağlar; çünkü işveren işçiyi aniden fazla sürelerle çalıştıramaz, günlük ve haftalık sınırlar korunmak zorundadır.

Örneğin bir işçi, 2 gün özel izin aldığında işveren bu süreyi telafi çalışmasıyla kapatabilir. İşverenin ayrıca yazılı onay alma zorunluluğu olmasa da, işçinin bilgilendirilmemesi ileride uyuşmazlıklara yol açabilir. Bu nedenle birçok işyeri, telafi çalışmasını telafi izni gibi bir başlık altında kayıt altına alır. Bu hem işçinin hem de işverenin haklarını korur. Özetle, telafi çalışması için işçinin rızası resmi anlamda aranmamakla birlikte, sağlıklı iş ilişkisi açısından iletişim ve bilgilendirme şarttır.

Telafi Çalışması Uygulanmazsa Ne Olur?

Telafi çalışması işverenin yükümlülüklerinden biridir. Eğer işveren, çalışılmayan süreleri 4 ay içerisinde telafi ettirmezse, bu süre kaybolur. Daha sonra işçiyi çalıştırmak isterse, bu durum fazla mesai olarak değerlendirilir. Fazla mesai ise işveren için ek maliyet ve cezai yaptırımlar doğurur.

Örneğin; işveren, pandemi nedeniyle kapalı kaldığı günlerin telafisini 4 ay geçtikten sonra işçiden talep edemez. Eğer ederse bu çalışma fazla mesai kabul edilir ve ücreti %50 zamlı ödenmek zorundadır. Ayrıca iş teftişlerinde usulsüzlük tespit edilirse idari para cezası da uygulanabilir.

İş kanunu telafi çalışması kapsamında 4 aylık süre, hem işçinin korunması hem de işverenin yükümlülüklerini disiplinli şekilde yerine getirmesi için belirlenmiştir. Bu süre aşıldığında, işveren artık telafi çalışmasına başvuramaz ve çalıştırdığı her ek saat, fazla mesai ücretiyle sonuçlanır. Ayrıca işçinin rızası olmadan yapılan çalışmalar hukuka aykırı kabul edilir. İş müfettişleri bu gibi ihlallerde ciddi para cezaları uygulayabilmektedir.

Sonuç olarak, telafi çalışması süresi aşıldığında hem işveren maddi yük altına girer hem de iş hukuku açısından yaptırımlarla karşılaşabilir. Bu nedenle işverenler, planlamalarını zamanında yapmak ve telafi çalışmalarını yasal süre içinde tamamlamak zorundadır.

Telafi Çalışması Yapan İşveren Hangi Kurallara Dikkat Etmeli?

İşverenler telafi çalışması düzenlerken aşağıdaki noktalara dikkat etmelidir:

• İşçiye yazılı tebliğ yapılmalı: Telafi çalışması önceden bildirilmelidir.
• Günlük süreler aşılmamalı: Çalışma saatleri 11 saati, telafi çalışması ise 3 saati geçmemelidir.
• İş sağlığı ve güvenliği: Çalışma düzeni işçilerin sağlık ve güvenliğini tehlikeye atmayacak şekilde olmalıdır.
• Yasal kayıtlar tutulmalı: Yapılan telafi çalışmalarının kaydı tutulmalı, gerektiğinde denetime sunulmalıdır.

Bu kurallara uyulmadığı takdirde işveren hem maddi kayıplarla hem de hukuki yaptırımlarla karşılaşabilir.

İş kanunu telafi çalışması düzenlemeleri, işverenin işçiyi keyfi şekilde uzun saatler çalıştırmasını engellemek amacıyla getirilmiştir. Bu nedenle işveren, günlük ve haftalık sınırların ötesinde çalışma talep edemez. Örneğin, normal mesaisini 8 saat yapan bir işçiye telafi çalışması adı altında 5 saat daha ek yük getirilmesi hukuka aykırıdır. Böyle bir durumda yapılan çalışmalar artık fazla mesai kabul edilir ve işçiye %50 zamlı ücret ödenmesi gerekir.

Ayrıca işverenin işçiye bildirim yapmaması, telafi çalışmasının geçerliliğini ortadan kaldırır. Kanun, işverenin işçiyi önceden bilgilendirmesini zorunlu kılmıştır. Bunun yanında, iş sağlığı ve güvenliği (İSG) önlemleri telafi çalışması sırasında da devam etmelidir. İşçilerin dinlenme sürelerine dikkat edilmeli, vardiya planlamaları dengeli yapılmalıdır. Telafi çalışması süresi aşıldığında veya iş sağlığı kurallarına aykırı uygulamalar olduğunda iş müfettişleri idari para cezası uygulayabilir.

Kısacası, fazla mesai vs telafi çalışması ayrımının net şekilde korunması gerekir. İşveren, yasal sınırları gözettiğinde hem işçilerin motivasyonu korunur hem de işyerinin verimliliği sürdürülebilir hale gelir.

Sık Sorulan Sorular (FAQ)

• Telafi çalışması ücretli midir?
  Evet, telafi çalışması normal çalışma süresinden sayılır ve ücret ödenir. Bu nedenle işçinin maaşında herhangi bir kesinti olmaz. Ancak telafi çalışması fazla mesai sayılmadığı için ek ücret talep edilemez.
• Telafi çalışması ile fazla mesai arasındaki fark nedir?
  Fazla mesai ek ücret gerektirir, telafi çalışması ise önceden çalışılmayan sürelerin tamamlanmasıdır. Fazla mesai vs telafi çalışması ayrımı, işçi haklarının korunması açısından önemlidir. İş kanunu bu ayrımı açıkça belirlemiştir.
• Telafi çalışması hafta tatiline denk gelebilir mi?
  Hayır, hafta tatili günlerinde telafi çalışması yapılamaz. İşçinin dinlenme hakkı korunmak zorundadır.
• Telafi çalışması yılda kaç kez uygulanabilir?
  Yasa, belirli bir sınır koymaz; her zorunlu durumda uygulanabilir. Örneğin doğal afet, Covid-19 gibi olağanüstü durumlarda veya işçinin kendi talebiyle aldığı izinlerde uygulanabilir.
• Telafi çalışması SGK bildirimi gerektirir mi?
  Hayır, çünkü telafi çalışması fazla mesai kapsamında değildir. İşveren yalnızca çalışma kayıtlarını düzenli şekilde tutmakla yükümlüdür.

Görüldüğü üzere telafi çalışması hakkında en çok merak edilen sorular, işçinin haklarını ve işverenin yükümlülüklerini ilgilendirmektedir. İş kanunu telafi çalışması düzenlemesi, işçinin ücretinin korunmasını, çalışma saatlerinin sınırlandırılmasını ve telafi çalışmalarının yalnızca belirli koşullarda yapılmasını güvence altına alır. Telafi çalışması için ayrıca bir SGK bildirimi yapılmasa da, işyerinde tutulan kayıtlar gerektiğinde denetime sunulmalıdır. Bu sayede hem işçi hakları korunur hem de işverenin yasal sorumlulukları yerine getirilmiş olur. Çalışanlar için en önemli nokta, telafi çalışmasının fazla mesaiyle karıştırılmaması ve hak kaybı yaşanmamasıdır.

Sonuç

Sonuç olarak, telafi çalışması nedir sorusunun yanıtı oldukça nettir: İş kanunu kapsamında düzenlenen, işçilerin önceden çalışamadıkları sürelerin daha sonra tamamlanmasıdır. İş kanunu telafi çalışması uygulaması, özellikle İş Kanunu 64. madde ile güvence altına alınmıştır. Günümüzde telafi çalışması süresi 4 aya çıkarıldı ve günlük maksimum 3 saat ile sınırlanmıştır. Bu düzenlemeler, hem işçilerin haklarını korumak hem de işverenlerin işleyişini sürdürebilmek için önemlidir.

Ayrıca, fazla mesai ile telafi çalışması süresi kaç saat / kaç gün gibi kriterlerin takibi ve hesaplanması için Patron PDKS’nin raporlama ve detaylı puantaj özellikleri büyük avantaj sağlar. Günlük, Haftalık ve Aylık Raporlar ile işverenler hangi gün kaç saat çalışıldığını, telafi süresinin sınırları aşılıp aşılmadığını görebilirler. Ayrıca Detaylı Puantaj ve Hesaplama modülü, işçiye yapılan telafi çalışmasının fazla mesaiye dönüp dönüşmediğini, günlük ve haftalık sınırların nasıl işlendiğini hesaplayarak netleştirir.

Kısaca özetlemek gerekirse, telafi çalışması hem işçi hem işveren açısından doğru yönetilirse avantaj sağlar. Özellikle telafi izni uygulamaları ve iş kanunundaki düzenlemeler dikkate alındığında, bu süreç hak kayıplarını önleyen bir mekanizma olarak karşımıza çıkar. İşverenlerin dikkat etmesi gereken başlıca noktalar şunlardır:

• Süreyi aşmamak: Telafi çalışması süresi 4 ayı geçmemelidir.
• Günlük sınırlara uymak: Günlük maksimum 3 saat ek çalışma yapılabilir.
• Fazla mesai ayrımını bilmek: Fazla mesai vs telafi çalışması farkı korunmalıdır.
• Kayıt tutmak: Tüm telafi çalışmaları belgelenmeli ve denetime hazır olmalıdır.

Son olarak, işverenlerin telafi çalışmasını planlarken şeffaf iletişim kurması, işçilere önceden bilgi vermesi ve çalışma sürelerini açık şekilde takip etmesi büyük önem taşır. Bu yaklaşım, hem iş verimliliğini artırır hem de çalışanların güvenini kazanır. Böylelikle telafi çalışması yalnızca bir zorunluluk değil, aynı zamanda işyerinde düzeni ve sürdürülebilirliği sağlayan bir çözüm haline gelir.